Η ίδια ανθρώπινη ιστορία

Όταν ο κόσμος κοντεύει να απολέσει κάθε τι ανθρωπιστικό, ενώ αντιθέτως χαρακτηρίζεται από μια άκρατη τεχνοκρατία σε όλα, κι ωστόσο φαίνεται να διατηρεί το «ωραίο» κι «ανέμελο» προσωπείο του, συγκαλύπτοντας την κατάντια του με πλασματικές ευτυχίες, είναι επακόλουθο η αξία της ανθρώπινης ζωής και η μοναδικότητά της να υποτιμηθεί πλήρως. Και είναι λογικό να δημιουργούνται κρίσεις. Πρωτίστως ηθικές, όπου παρατηρείται η έκπτωση των αξιών, κυριεύει το συμφέρον και όλα αποτελούν μια διαλεκτική κέρδους. Κι έπειτα, — τί άλλο; — οικονομικές.

Η εποχή μας είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα του τί σημαίνει τεχνοκρατία. Όταν ο άνθρωπος αντιμετωπίζεται ως ένας αριθμός σε λίστες τραπεζικών και άλλων συστημάτων και όταν η ελεύθερη βούλησή του και η αξία της ατομικότητάς του μπορεί ανά πάσα στιγμή να θυσιαστεί σε κάθε λογής συμφέρον, τότε ο ανθρωπισμός έχει πάει περίπατο. Τότε είναι που «παίζονται τα μεγάλα παιχνίδια και τα μεγάλα συμφέροντα» εις βάρος του απλού κόσμου, ανεξαρτήτως εθνικότητας ή θρησκείας.

Παρά την πρόοδο της ανθρωπότητας μέσα στους αιώνες και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής (σε ένα μέρος του πληθυσμού, τουλάχιστον), η ανθρώπινη ζωή και η αξία της μοιάζει να μην υπολογίζεται καθόλου και να  θυσιάζεται ξανά και ξανά σε σκοπιμότητες. Και αυτό είναι κάτι που επιβεβαιώνεται, δυστυχώς, καθημερινά. Πολλά τραγικά συμβαίνουν ακόμα. Αρκεί αν παρακολουθήσει κανείς τις ειδήσεις και θα το καταλάβει. Πόλεμοι, τρομοκρατία, «διπλωματικές» ενέργειες εις βάρος των λαών, ρατσισμός, εθνικισμός, εχθρικότητα.

Είναι αυτό κάτι πρωτόγνωρο; Όχι. Με το να το αντιμετωπίζομε ως κάτι πρωτόγνωρο και να απορούμε με το «τι συμβαίνει στον κόσμο», είναι σαν να ανακαλύπτουμε ξανά και ξανά την Αμερική. Μια αναδρομή στην ιστορία θα μας δείξει πως οι αιματοχυσίες, η μαζικές σφαγές, η βαρβαρότητα μεταξύ των ανθρώπων και οι διαφωνίες ήταν πάντα τα πιο συνήθη φαινόμενα. Αυτό, όμως, που είναι λυπηρά πρωτόγνωρο, είναι η ανοχή μας σε αυτές τις καταστάσεις, σε μια εποχή με άμεση πληροφόρηση για οτιδήποτε, σχεδόν, συμβαίνει στον πλανήτη. Αυτό που είναι λυπηρά πρωτόγνωρο είναι το να έχεις τη δυνατότητα να παρακολουθείς από τον καναπέ σου εικόνες πολέμου, αλλά να μην μπορείς να κάνεις τίποτα δραστικό γι’ αυτό.

Η ιστορία κάνει κύκλους και ό,τι περνάμε εμείς τώρα, το έχουν περάσει κι άλλοι άνθρωποι σε άλλες εποχές. Σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Τηρουμένων των αναλογιών και των συνθηκών κάθε εποχής. Τίποτα δεν είναι τόσο καινούργιο και τίποτα δεν έχει γίνει τόσο παλιό. Οι άνθρωποι επιμένουν στις ίδιες τακτικές και κινήσεις, στα ίδια σκεπτικά. Στην ίδια χειραγώγηση του είδους τους. Θα περίμενε κανείς πως καθώς η ανθρωπότητα φτάνει σε αδιέξοδο, έχοντας χάσει κεκτημένα αλλοτινών εποχών και έχοντας απογοητευτεί από λάθος χειρισμούς καταστάσεων , οι άνθρωποι θα γίνονταν πιο ευσυνείδητοι, πιο κατανοητικοί, πιο ώριμοι και πως θα σέβονταν την ιστορία τους. Αλλά αυτό είναι κάτι που σπανίως συμβαίνει. Γι’ αυτό και τα λάθη επαναλαμβάνονται. Και θα επαναλαμβάνονται. Και πάντα θα νιώθουμε πως βρισκόμαστε ανάμεσα στον γκρεμό και το ρέμα.

Σε αυτήν την κατάσταση είναι που ο αναστοχασμός της κοσμοθεωρίας μας και του τρόπου ζωής μας αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Γιατί φαίνεται πως σταματήσαμε να σκεφτόμαστε και λειτουργούμε μηχανικά, σαν τεχνοκρατικά ρομποτάκια. Αλλά αν δε στοχαστείς πάνω στην ιστορία σου, δεν αναγνωρίσεις τα λάθη σου και δε συνειδητοποιήσεις την κατάντια σου, τότε δεν πρόκειται να ξυπνήσεις από το λήθαργο. Μόνο η προσωπική επανάσταση στον τρόπο σκέψης μπορεί να φανερώσει κάποιες ελπίδες για να γίνει πράξη το «ποτέ δεν είναι αργά».

Το σταυροδρόμι

Μια από τις δυσκολότερες αποφάσεις με την οποία έρχεται αντιμέτωπος κανείς στη ζωή του, είναι το να διαλέξει την ύστατη στιγμή σε μια κατάσταση εάν ήρθε η ώρα να αποχωρήσει και να πάει παρακάτω ή εάν πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο. Και είναι δύσκολο να αποφασίσει, γιατί καμιά από τις δυο επιλογές δεν είναι κατώτερη της άλλης.

Το να μείνεις και να προσπαθήσεις περισσότερο, προϋποθέτει πυγμή, επιμονή και υπομονή. Και την ελπίδα και την πίστη στο καλύτερο που θα φανεί στον ορίζοντα. Και αν είσαι ο μόνος που το πιστεύει αυτό, τότε η επιλογή αυτή προϋποθέτει και το σθένος να κλείσεις τα αυτιά σου στις γνώμες και τα λόγια των άλλων και να αφοσιωθείς στο στόχο σου. Απερίσπαστος. Το να αποφασίσεις πως έφτασε η στιγμή να αποχωρήσεις, από την άλλη πλευρά, είναι και αυτό μια γενναία και τολμηρή απόφαση, όταν την έχεις πάρει συνειδητά. Γιατί αν έχεις αποφασίσει συνειδητά, αυτό σημαίνει πως δε θα ξαναγυρίσεις πίσω. Δε θα αλλάξεις γνώμη. Θα υπερασπιστείς τον δρόμο που διάλεξες. Θα υπερασπιστείς την απόφαση και την επιλογή σου να δράσεις έτσι. Γιατί έχεις δράσει. Το να αποφασίσεις να φύγεις από κάπου όπου βρισκόσουν καιρό, δεν είναι συμβιβασμός. Δεν είναι δειλία. Δεν είναι φόβος. Και αν είσαι ο μόνος που το πιστεύει αυτό, τότε η επιλογή αυτή προϋποθέτει και το σθένος να κλείσεις τα αυτιά σου στις γνώμες και τα λόγια των άλλων και να αφοσιωθείς στην επιλογή σου. Απερίσπαστος.

Είναι δύσκολο να δεις ξεκάθαρα τι πρέπει να κάνεις όταν βρίσκεσαι σε αυτό το σταυροδρόμι. Χαμένος και μπερδεμένος μέσα στις γνώμες των πολλών. Κάποιος άνθρωπος σε ακούει να μιλάς, «ανιχνεύει» το πρόβλημά σου –ενώ σε έχει ακούσει να μιλάς μόνο για λίγα λεπτά- κι έπειτα σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου, βλέποντας την κατάσταση μέσα από τη δική του οπτική, τις δικές του προσλαμβάνουσες και τις δικές του συνθήκες ζωής. Σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου, έχοντας επεξεργαστεί την κατάσταση σου μόνο λίγα λεπτά και μην ξέροντας τις δικές σου αντιλήψεις και φιλοσοφία για τη ζωή. Σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου, τι θα ήταν καλό να κάνεις για το μέλλον σου, ξέροντας ίσως ελάχιστα την ψυχοσύνθεσή σου. Σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου, δείχνοντας, ουσιαστικά, τις δικές του προτιμήσεις και προτεραιότητες. Δευτερευόντως σκέφτεται να κοιτάξει τις δικές σου, πραγματικά. Αλλά σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου, ως συμβουλή. Σου λέει τι θα έκανε στη θέση σου και ενθουσιάζεται, μάλιστα, με τις προοπτικές της κατάστασής σου. Του φαίνεται περίεργο που δεν είσαι εξίσου ενθουσιασμένος.

Πολλοί άνθρωποι σου λένε (ο καθένας με τον τρόπο του) τι θα έκαναν στη θέση σου, κρίνοντας από τη θέση τους. Πολλές και διαφορετικές οι γνώμες, όσες και οι άνθρωποι. Πολλές και διαφορετικές οι συμβουλές, όσες και οι άνθρωποι. Για πες μου λοιπόν... Έχει κάποιο νόημα το να επηρεάζεσαι από τις γνώμες των άλλων;

Σε αυτό το σταυροδρόμι, που στέκεις πάντα μόνος, η απόφαση είναι δική σου. Όπως και η ζωή σου.

Σημείο αυτοπροσδιορισμού

Συχνά αναρωτιέμαι. Σε έναν κόσμο τόσο πολύπλοκο, χαοτικό, γεμάτο θόρυβο και σύγχυση, πού μπορείς να βρεις ένα σημείο να σταθείς; Πού μπορείς να βρεις ένα σημείο για να αυτοπροσδιοριστείς; Αλήθεια, υπάρχει τέτοιο σημείο; Παντού άνθρωποι, γνώμες, συμβουλές, πρακτικές, γούστα, πρότυπα. Και συ κάπου εκεί ανάμεσα, να προσπαθείς να βρεις λίγο χώρο για να κάνεις την παρουσία σου αντιληπτή και αισθητή στου άλλους και στον εαυτό σου. Ή, μήπως, προσπαθείς να την κάνεις απλά ανεκτή;

Η καθημερινότητα τρέχει και μαζί μ’ αυτήν τρέχει και η ζωή σου. Και συ τρέχεις από πίσω να προλάβεις. Τρέχεις, όμως, πίσω από τη ζωή σου ή πίσω από την καθημερινή ρουτίνα σου; Ζεις πραγματικά ή απλώς αποτελείς δείγμα ύπαρξης; Ή τρέχεις, απλώς, χωρίς να ξέρεις το γιατί;

Όλοι έχουμε πέσει σε τέλμα σε κάποια φάση της ζωής μας. Σε πολλές φάσεις, μάλλον. Και εκεί είναι που αγωνιούμε να βρούμε το νόημα που μοιάζει να χάνεται. Το νέο και το διαφορετικό που θα μας εμπνεύσει και θα δώσει νέα πνοή στο νόημα της ζωής μας. Όταν ζεις, όμως, σε έναν κόσμο, στον οποίο δε μένει σχεδόν τίποτα σταθερό και τίποτα δε διαρκεί για πάντα, ο μόνος τρόπος για να επιβιώσεις είναι το να μεταμορφωθείς σε χαμαιλέοντα και να είσαι έτοιμος να προσαρμοστείς στις εκάστοτε συνθήκες που ανακύπτουν. Πρέπει να είσαι έτοιμος να δεχτείς καταστάσεις και να συμβιβαστείς με κάποια πράγματα. Θέλεις, όμως, -και πρέπει- να παλέψεις για να μην αφήσεις αυτά που πραγματικά επιθυμείς. Για να μη ξεχάσεις ποιος πραγματικά είσαι μέσα απ’ αυτά.  Και εκεί μπερδεύεσαι. Τί ακριβώς κάνεις σε αυτό το κομβικό σημείο; Όλη αυτή η αλληλεπίδραση με τον έξω κόσμο βοηθά στον αυτοπροσδιορισμό ή, απλά, σε ετεροπροσδιορίζει;

Για να μη χαθείς, ωστόσο, μέσα στα λεπτά αυτά όρια μεταξύ αυτοπροσδιορισμού και ετεροπροσδιορισμού, πρέπει να βρεις τη χρυσή τομή. Πρέπει να πάρεις μια απόσταση από τα πράγματα, από τις καταστάσεις και τους ανθρώπους. Πρέπει να πάρεις, ακόμα, μια κάποια απόσταση από τον ίδιο σου τον εαυτό. Να τον δεις από μακριά για να ανακαλύψεις ποιος ήσουν μέχρι τώρα. Και να τον θεωρήσεις μέσα από το πρίσμα του χρόνου. Να δεις από που ξεκίνησες, που βρίσκεσαι, που θες να φτάσεις. Να αναζητήσεις κάποιες σταθερές για να πιαστείς και να χτίσεις θεμέλια και βάσεις, όπως η οικογένεια, οι φίλοι, οι αγαπημένες σου ασχολίες. Και να θυμάσαι: εσύ δημιουργείς τον εαυτό σου και ο εαυτός σου δημιουργεί εσένα. Εσύ, μόνο εσύ, μπορείς να θέσεις σε κίνηση ή να αφήσεις σε ακινησία τη ζωή σου. Βλέπεις, ακούς, δέχεσαι, συζητάς, σέβεσαι, αποδέχεσαι και απορρίπτεις. Στο τέλος, όμως, η απόφαση είναι πάντα δική σου. Το ίδιο και η πράξη. Το ίδιο και το κίνητρο πίσω από την πράξη. Κι έτσι είσαι ελεύθερος, γιατί δε βασίζεσαι πάνω σε κάποιον ή σε κάτι. Δε ρίχνεις ευθύνες πουθενά. Και κάπου εκεί ριζώνει ο αυτοπροσδιορισμός. Στο σημείο όπου εσύ αποφασίζεις το ποιος θα είσαι.

The only person you are destined to become is the person you decide to be.

― Ralph Waldo Emerson

Το τρενάκι της σύγκρισης

Το τρενάκι της σύγκρισης, όπως λέμε το τρενάκι του φόβου. Η σύγκριση με τους άλλους, ο βασικότερος φόβος των ανθρώπων. Συνειδητός ή ασυνείδητος, είναι συνήθως εκεί. Υποβάλλουμε τον εαυτό μας σε αυτήν την  επίπονη διαδικασία, τον συγκρίνουμε με άλλους ανθρώπους και τον βρίσκουμε πάντα «λίγο». Και δυστυχώς επιτρέπουμε τη σύγκριση αυτή σε όλους τους τομείς. Συγκρινόμαστε με το διπλανό μας που είναι καλύτερος μαθητής ή  που πέρασε στο πανεπιστήμιο. Συγκρινόμαστε με αυτόν που αριστεύσει στις σπουδές του ή που τον «πρόσεξε» ένας καθηγητής. Συγκρινόμαστε με αυτόν που βρήκε δουλειά και που βγάζει λεφτά. Συγκρινόμαστε με αυτόν που θεωρούμε πιο όμορφο ή με αυτόν που κλέβει τις εντυπώσεις. Συγκρινόμαστε με αυτόν που παντρεύτηκε πρώτος και έκανε οικογένεια. Συγκρινόμαστε με αυτόν που έχει αναρριχηθεί επαγγελματικά. Συγκρινόμαστε, γενικά, με τους άλλους  καθώς τους βλέπουμε να έχουν κάνει ένα βήμα που εμείς δεν έχουμε κάνει (ακόμα).

Κι έπειτα, αφήνουμε τις γνώμες των άλλων να μας επηρεάσουν. Πολλές φορές ακόμα και να παίξουν ρόλο στη λήψη σημαντικών αποφάσεων για μας. Αφήνουμε την επιδοκιμασία ή την αποδοκιμασία τους να σταθμίζουν τη δική μας γνώμη για τα πράγματα. Σχεδόν ζητάμε την επιβεβαίωση τους για να προχωρήσουμε. Μη μου πείτε πως δε συμβαίνει. Ακόμα κι ασυνείδητα, πολλές φορές τείνουμε να κάνουμε κάτι που χαίρει κοινής αποδοχής, ακόμα κι αν δεν είναι η πρώτη μας επιλογή μας.

Πίεση, άγχος, αμφιβολίες. Μεγαλώνεις και βλέπεις πως ο κόσμος είναι ένα μεγάλο τσίρκο ανταγωνισμού που τρέχει με τρελούς ρυθμούς. Και προσπαθείς να τρέξεις κι εσύ από πίσω. Ξέρεις όμως γιατί τρέχεις; Ή χάνεσαι μέσα στο πλήθος και προσπαθείς να ακολουθήσεις και να φτάσεις τους άλλους; Μπερδεύεσαι. Δεν ξέρεις τι κάνεις. Έρχεται, όμως, κάποια στιγμή η μέρα που είσαι έτοιμος να σκάσεις. Η μέρα που αναρωτιέσαι αν πραγματικά αυτά που κάνεις στη ζωή σου τα κάνεις επειδή τα θέλεις ή επειδή σε έχει παρασύρει το ρεύμα των άλλων και δε θες να μείνει πίσω, μόνος.

Μέσα σε όλο αυτό το χάος, όμως, ξεχνάς κάτι πολύ βασικό. Ξεχνάς από που ξεκίνησες εσύ και τι πορεία έχεις διαγράψει ως τώρα. Ξεχνάς να λάβεις υπόψη τις συνθήκες με τις οποίες ξεκίνησες, και να δεις -με βάση αυτές- το που έχεις φτάσει. Ξεχνάς να αναγνωρίσεις στον εαυτό σου την πρόοδο που έχει κάνει. Ξεχνάς να δεις ότι είσαι καλός. Γιατί στην τελική, ναι, είσαι καλός! Αλλά αν δεν το αναγνωρίσεις πρώτα εσύ στον εαυτό σου, κανείς άλλος δεν πρόκειται να στο αναγνωρίσει.

Εκ των έσω είναι δύσκολο να δεις τα πράγματα ξεκάθαρα και ψύχραιμα. Παίρνοντας, όμως, μια απόσταση, θα καταλάβεις πόσο παράλογο είναι να κρίνεις και να αξιολογείς τη δική σου μοναδική πορεία στη ζωή μέσα από τις πορείες των άλλων. Θα δεις πόσο παράλογο είναι να παίρνεις μια απόφαση για να κάνεις κάτι, όχι επειδή πραγματικά το θέλεις, αλλά για να μην αισθανθείς πως «έμεινες πίσω» σε σύγκριση (και πάλι) με τους άλλους.

Τί νόημα έχει η επιβεβαίωση της δικής σου ζωής από τους άλλους εάν πρόκειται για μια ζωή θλιμμένη και γεμάτη φόβο και εξάρτηση; Πίστεψέ με, μόνο παίρνοντας τις δικές σου προσωπικές αποφάσεις και κάνοντας τις δικές προσωπικές επιλογές θα μπορέσεις να νιώσεις ανεξάρτητος και ελεύθερος. Γιατί θα τις έχεις κάνει συνειδητά και θα πηγάζουν από τις δικές σου αληθινές και μοναδικές επιθυμίες. Άλλωστε, όπως είπε κάποιος, όταν κανείς τραβάει τον προσωπικό του δρόμο, δεν κινδυνεύει να τον προσπεράσουν.

Η ζωή, είναι δική σου. Και κάποια στιγμή, έτσι κι αλλιώς, θα τελειώσει. Δεν πρέπει να της δώσεις το νόημα που της αξίζει προτού να είναι αργά;